Президент сайлауын өткіздік, Ұлттық құрылтай құрылды. Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалар ел ішінде ғана емес, шет елдерде де талқыланып жатыр. Президент айтқандай, еліміз дамудың жаңа кезеңіне қадам басты. Алдағы мәжіліс және мәслихаттар сайлауы реформалар үшін маңызды әрі шешуші кезең болмақ. Мұны Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жуырда өткен әкімдер және мемлекеттік органдардың басшыларымен өткен кеңесте айтқан еді. «Біздің болашағымыз – айқын, нақты жоспарымыз бар. Мәжіліс және мәслихаттар сайлауы – билік институттарын жаңарту жұмысының қорытынды кезеңі. Осылайша, билік жан-жақты реформаларды жалғастыру үшін жаңа сенім мандатына ие болады. Елімізді дамыту жолында тың бастамалар көтеріп, оны табысты жүзеге асыру – басты міндет. Қазір жетістікке мәз болып отыратын заман емес. Жұмысты тың қарқынмен жалғастыру керек», деді Президент. Осылайша, Президент бастамалары іс жүзінде нәтиже беріп, әр тұрғын армандаған Әділетті Қазақстан құру жолындағы қадамға серпін беретін болады. Ел тұрғындарының 71,7 пайызы еліміз дұрыс бағытта дамып келе жатыр деп есептейді. Бұл – Президент жанындағы Стратегиялық зерттеулер институты жүргізген сауалдаманың негізінде жария болған дерек. Саяси өзгерістер мен келешектегі даму стратегиясына жоғары баға беріп, оң нәтиже күтетін айтқан.
Андрей ЧЕБОТАРЕВ,
«Альтернатива» өзекті зерттеулер орталығының директоры:
– Бір жағынан бұл саяси реформаларға байланысты болса, екінші жағынан сайлау жаңа айналымға ықпал етіп, саяси реформаларға соны қарқын береді. Қазіргі таңда 29 мандат болса да, үлкен бәсекелестікті байқауға болады. Бұл жаңа идеялардың, жаңа ақпараттық саяси күн тәртібінің пайда болғанын білдіреді. Сонымен қатар барлық деңгейдегі Мәжіліс пен мәслихаттардың жаңа құрамдарын сайлау және қалыптастыру саяси жүйені, әлеуметтік және экономикалық салаларды одан әрі реформалауға негіз болады. Егер Парламент Мәжілісінің алдыңғы шақырылымының қарауында болған заң жобаларына қарасақ, әлеуметтік кодексті, БАҚ, жергілікті өзін өзі басқару туралы заңдарды көреміз. Осы және басқа да заң жобалар жаңа шақырылымда қарастырылады. Бұдан бөлек жаңа Мәжілістің алдында Президенттің сайлауалды бағдарламасын іске асыруды қамтамасыз ету міндеті тұр. Онда экономикалық, әлеуметтік бағыттарға басымдық беріледі.
– Президент ұсынған аралас сайлау жүйесі іс жүзінде қандай нәтиже береді?
Татьяна ЛИПИНА,
ҚСЗИ жетекші сарапшысы:
– Қазақстан – «көпшіліктің» елі. Бүгінде елімізде көптеген этнос тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Бұған себеп – географиялық аумақтың кеңдігі. Бұл әр аймақтың орналасқан жеріне байланысты экономикалық, әлеуметтік, экологиялық қажеттіліктеріне назар аудартады. Мысалы, бір аймақта кедендік және басқа да сауда-саттық құқықтық реттеу қатынастарға қатысты нарыққа тек белгілі бір өнімді шығару керек болса, енді бір жерде аймақтың өндірістік ерекшеліктеріне байланысты экологиялық реттеуге қызығушылық танытуы мүмкін.
Пропорционалды-мажоритарлық жүйе әлеуметтік-географиялық репрезентативтілік тепе-теңдігінде тиімді жұмыс істеуге қабілетті. Ол сайлаудың траекториясын айқындап, партиялардың сайлау алдындағы стратегияларына және сайлаушылардың қатысуына айтарлықтай әсер етеді.
Мұндай жүйеде партиялар өздерін жеткілікті ауқымды перспективада көрсетуге мүмкіндік алады. Аралас сайлау жүйесінің пропорционалды құрамдас бөлігі сайлауалды тұғырнаманы нақтылау арқылы партияларға ортақ дауыс жинауға, қолдауға ие болуға мүмкіндік береді. Партиялар үшін бұл маңызды, себебі мұндай сенім партияның өзектілігін, саяси күн тәртібін және заңнамалық саладағы әрекеттер алгоритмін растайды.
Екінші жағынан, партияның бір мандатты округтер арқылы қатысуы оның жергілікті мүдделерді қорғауға, жағдайға қарай әрекет етуге, қоғаммен тікелей жұмыс істеуге дайын екенін көрсетеді. Аудандағы депутат мандатын қайтарып алу тетігі партиялық депутаттарды белсенді бақылауға мүмкіндік береді. Бұл да пропорционалды-мажоритарлық жүйенің бір артықшылығы.
Сондай-ақ партиялар халықтың пікірін, олардың әлеуметтік көңіл күйі мен сұраныстарын бақылау тетіктерін білдіретінін ескерсек, партиялық өкілдіктің әлдеқайда кең болуы маңызды. Бұл бұрыннан бар және жаңа партияларға да қатысты. Бұл өкілдік сайлауалды бағдарламалардың сапасы мен өзектілігіне әсер етеді. Барлық деңгейде үлкен ресурстарды пайдалана отырып, партиялар сайлауды белсенді ақпараттық қамтуға ықпал етеді. Қоғамды қызықтырып, сайлаушыларды тарту үшін де жұмыс істей алатын белсенді дискурсивті өрісті қалыптастырады.
Осылайша, пропорционалды-мажоритарлық жүйе бірқатар артықшылыққа ие бола отырып, Қазақстанның саяси өрісін күшейтіп, халық мүдделерінің кең көлемде жинақталуына ықпал етеді.
– Қазіргі сайлау науқанының саяси реформаларға қатысты күмәнді тұстары бар ма? Өйткені халық әлі де болса сайлауға сенімсіздікпен қарайтыны жасырын емес.
Жанар ТӨЛЕНДИНОВА, саясаттанушы:
– Енді партиялардың, кандидаттардың биылғы сайлаудағы үгіт-насихат кезеңіне сараптама жасап айтатын болсақ, олардың уәделері саяси реформаларға қатысты скепсисті жоққа шығарады. Өйткені аралас сайлау жүйесін енгізу, бір мандатты округтер бойынша сайлану мүмкіндігі – азаматтардың сенім деңгейін арттырып, олардың азаматтық, саяси белсенділігін көрсетуге серпін берді деп айтуға болады.
Jsk ақпараттық агенттігі