Мемлекет басшысының, жоғарғы заң шығарушы органның және жергілікті деңгейдегі жоғарыда аталған барлық сайлау процестерінде тікелей және жанама дауыс беру кезінде қолданылады. Бұл қағида ТМД – ға қатысушы мемлекеттердегі демократиялық сайлау, сайлау құқықтары мен бостандықтарының стандарттары туралы конвенцияның 1-бабында белгіленген . Бұл халықаралық құжат сайлау құқығының негіз қалаушы қағидаттарын, оның ішінде жасырын дауыс беру болған кезде сайлау өткізудің шынайылығын, бостандығын және әділдігін қамтиды. Еркін сайлау қағидатының мазмұны ұйымдастырушылар сайлаушылардың шынайы ерік-жігерін қамтамасыз етуі керек екенін анықтайды. Сайлау комиссиясының қызметі әрбір сайлаушыға қатысты қаралып отырған қағидаттар сақталатын жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталған. Кемсітушілік әрекеттердің болмауы, белсенді сайлау құқығы бар адамдардың тізімінде өзін анықтау және оны іске асыру үшін дауыс беру рәсіміне еркін қол жеткізу мүмкіндігінің болуы. Сайлаушы, таңдаушы бұл үшін жеке, арнайы бөлмеде бола отырып, өз таңдауын дербес анықтайды, осылайша маңызды мемлекеттік істерді шешуге, қоғам мен мемлекетті басқаруға тікелей қатысады. Еркін сайлау қағидаты сайлау туралы Заңның 48-бабымен бекітілді7 , оған сәйкес құқық қорғау органдары сайлау комиссиясының талабы бойынша «дауыс беру кезінде сайлау бостандығын» қамтамасыз етуге жәрдемдесуге міндетті. Сайлау балама болуы керек. Бұл сайлаушыларға әртүрлі саяси көзқарастары бар және мемлекеттегі әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайларды қарастыратын саяси партиялардың алуан түрлілігі болған кезде мемлекеттің саяси өміріне қатысуға мүмкіндік береді. Бұл ретте бюллетеньге азаматтардың белсенді сайлау құқығы ұсынылған сайлаушылар арасында таңдау не ешкімді таңдамау мүмкіндігімен қамтамасыз етілетін «барлығына қарсы дауыс беремін» бағанын енгізудің орындылығы. «Барлығына қарсы дауыс берудің» сөзсіз артықшылығы – бұл ұсынылған партиялар тізімімен келіспейтін наразылық білдірген сайлаушыларға мотивация мен баламалылықтың болмауына байланысты дауыс беру процестерін дәстүрлі түрде елемеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, теріс жағы — бұл келіспеушілік мүмкіндігінің пайда болуы, елдегі демократия институты ретінде тікелей анықталатын сайланған мемлекеттік органдардың құқықтық маңызын нашарлатуы мүмкін. Жоғарыда қарастырылған сайлау құқығының қағидаттары сайлаушыларға да, сайланған азаматтарға да қатысты. Бұл ретте олардың сақталуы бір-бірімен өзара байланыста айқындалады, атап айтқанда белсенді сайлау құқығы қағидаты бар сайлаушылардың, таңдаушылардың дауыс беру құпиясы; тікелей жалпыға бірдей құқық және т. б. қағидаттарымен бірлесіп іске асырылады. Сайланғандардың құқығын, яғни пассивті сайлау құқығын жүзеге асыру, тең құқықтар мен бостандықтар, әділ бәсекелестік, транспаренттілік принциптерімен өзара әрекеттесу қиындай түседі. Талданатын қағиданы іске асырудың қиындығы сол немесе басқа сайланбалы мемлекеттік лауазымға сайланғысы келетіндер арасында қатаң бәсекелестік бар. Қарастырылып отырған қағиданы іске асыру бөлігінде Парламенттің төменгі палатасына кезектен тыс сайлауды ұйымдастыру мерзімі екі айды құрайтынын көрсету қажет. Бұл үгіт — насихат жұмыстарын жүргізуге бір ай қалғанын білдіреді. Бұл саяси партиялар үшін тиімді сайлау қызметін жүзеге асырудың өте қысқа мерзім. Бұл жағдайда теңдік қағидатының құрамдас бөлігі болып табылатын саяси партиялардың «мүмкіндіктер теңдігі қағидатын» бұзу байқалады. Өткен сайлаудың тәжірибесі көрсеткендей, «бәсекелестік» көбінесе дұрыс емес технологияларға қатысты, партия кандидаттары өздерінің жеке құқықтары мен бостандықтарына әсер ететін жағымсыз материалдарды белсенді түрде таратып, қарсыластарын сынға алады. Бәсекелес партиялар тарапынан мұндай заңсыз әрекеттердің алдын алу үшін сайлау заңнамасына өзге кандидаттарға қатысты сыни пікірлер мен іс-әрекеттерге тыйым салу бөлігінде толықтырулар енгізу қажеттігін туғызады. Бұл ретте осы норманы сақтамағаны үшін жауапкершілік кандидатты тіркеу туралы шешімді кері қайтарып алуға қызмет етуі мүмкін.
Jsk ақпараттық агенттігі