Сәкен Нұғманұлы – ҚазОжРҒЗИ-дың бірінші директоры болды және оны 1960 жылдан 1970 жылға дейінгі 10 жыл аралығында басқарды. Аз уақыттың ішінде Сәкен Нұғманов басшылық еткен институт Қазақстандағы ең ірі ғылыми-зерттеу және медициналық мекемесіне айналып, одақтық және әлемдік аренаға шығып, бірінші санатқа ие болды. Мәскеу, Ленинград және одақтас республикалардың ғалымдарымен және институттарымен ғылыми және іскерлік байланыстар орнатылды; онкология және радиология бойынша республиканың ұйымдастырушылық-әдістемелік, ғылыми және емдеу орталығы болған институт республика мен Кеңес Одағынан тыс жерлерде танымал болды.
«Бүгін онкологтар мен радиологтар үшін маңызды күн. Көптеген мақсаттарға қол жеткізілгенімен де, көптеген мәселелер өзекті болып қала береді. Қазіргі уақытта профессор Сәкен Нұғманұлы Нұғманов бастаған істі оның шәкірттері жалғастыруда. Онкология кафедрасы онкологиялық көмек көрсететін барлық ұйымдарда жұмыс істейтін мамандарды оқытады. «Тағзым – мы помним Мы гордимся» атты тақырыпта мәңгі есте сақтап қалу үшін Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының негізін қалаушы, профессор Сәкен Нұғманұлы Нұғмановтың есімі ұрпақтар жадында мәңгі сақталатын ғалымдар, дәрігерлер мен оқытушылар қатарынан лайықты орын алды. Сәкен Нұғманұлы туралы естелік біздің жүрегімізде әрдайым өмір сүреді және әрбір бітіруші түлек халқымыздың мақтан тұтар ұлының атына кір келтірмеу мақсатында қызмет ететін болады», – деп атап өтті ҚазОжРҒЗИ Басқарма Төрайымы, Қазақстанның бас онкологы Диляра Қайдарова.
Медицина ғылымдарының докторы, профессор Сәкен Нұғманұлы Нұғманов Қазақ КСР еңбек сіңірген дәрігері, Бүкілодақтық онкологтар мен акушер-гинекологтар қоғамының Басқарма мүшесі, Қазақстан онкологтары ғылыми-медициналық қоғамының төрағасы, кіші медициналық энциклопедия редколлегия кеңесінің мүшесі, КСРО ХҒА Президиумы жанындағы қатерлі ісік жөніндегі Ғылыми кеңестің мүшесі, Қазақ Кеңес энциклопедиясы редколлегия кеңесінің мүшесі, Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрлігінің бас онкологы болды. 1962 жылы КСРО Денсаулық сақтау министрлігінің Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институтының онкология кафедрасын ұйымдастырып, оны басқарды. 1971 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтының онкология кафедрасының негізін қалап, өмірінің соңына дейін басқарды.
Педагогикалық жұмыста мол тәжірибесі бар С.Н. Нұғманов талантты жастарды іріктеп, еліміздің жетекші орталықтарына оқуға жіберді. С.Н. Нұғмановтың белсенді қатысуымен 10 жыл ішінде республикада көптеген мамандар дайындалды, оның ішінде 100-ден астам ғылым кандидаттары мен докторлары, оның ішінде С.Н. Нұғмановтың өзі онкология бойынша 46 ғылым кандидаттары мен 5 ғылым докторларын дайындады.
«Соғыстан кейінгі қиын-қыстау кезеңде болашақ ұрпақ үшін бәрін жасаған, жаңа орталықтар ашып, іргелі зерттеулер жүргізіп, әлемдік және отандық денсаулық сақтаудың дамуына зор үлес қосқан көрнекті профессорларға құрмет көрсету үшін биыл біз университетте осындай арнайы жобаны іске қостық. Мен онкология институты мен онкология кафедрасының ашылу тарихын зерттегенде, барлық республикаларда осындай бірінші санаттағы онкология ҒЗИ ашылған кезде тек Мәскеу қаласында ғана институттар болғаны және біздің Қазақ онкология және радиология институты болғаны таң қаларлық жағдай болды. Олар біздің мамандарымыздың 25 сомнан көп алатындығымен ерекшеленді. Мұнда бірегей зертханалар ашылды, мен өзім фармаколог болғандықтан, бұл бірегей фармакология зертханасы деп толық айта аламын. Қазір онкологияны емдеуде қолданылатын көптеген дәрі-дәрмектер, олардың негіздері осы жерде жасалды. Бүгін маған Сәкен Нұғманұлы Нұғманов атындағы ҚазҰМУ онкология және радиология кафедрасына берілетін сертификатты табыстауға рұқсат етіңіздер. Бұл шешімді университет Сенаты қабылдады. Сенат атынан, университет атынан және жеке өз атыңыздан осы сертификатты кафедра меңгерушісі Диляра Радикқызы Кайдароваға табыстауға рұқсат етіңіздер», – деді ҚазҰМУ ректоры Талғат Нұрғожин.
Ұлы профессордың есімін берудің салтанатты іс-шарасына Сәкен Нұғмановтың студенттері қатысып, оның еңбексүйгіштігі мен дәрігерлік, сондай-ақ педагогикалық қасиеттерін еске алды.
С.Н. Нұғманов ғылыми, ұйымдастырушылық және қоғамдық қызметтің үлкен жұмысына қарамастан, үнемі дәрігерлік қызметтің майданында жүрді, оның қатысуынсыз немесе кеңесінсіз бірде-бір күрделі операция өтпеді. Ол науқастардың сеніміне ие болған дәрігер еді, С.Н. Нұғманов Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген дәрігері атағына лайықты болған.
Профессор С.Н. Нұғманов 1941 жылы Алматы медициналық институтын үздік бітіріп, ғылыми-зерттеу жұмыстары үшін институтта қалдырылды. 1941 жылғы қарашадан бастап 1947 жылғы наурызға дейін Кеңес Армиясында қызметте болды, Ұлы Отан соғысына қатысушы, Қызыл Жұлдыз орденімен, «Ерен еңбегі үшін», «Тың жерлерді игергені үшін» медальдарымен және басқа да үкіметтік марапаттармен марапатталды. 1947 жылдан 1962 жылға дейін Алматы медициналық институтында ассистент, доцент және кафедра меңгерушісі болып жұмыс істеді.
«Құрметті әріптестер, мен өз сөзімді «Әйтеуір» сөзімен бастағым келіп отыр. Баршаңызды осы айтулы күнмен, біздің кафедраға ұлы ұстаз Сәкен Нұғманұлы Нұғмановтың есімін беру мерекесімен құттықтағым келеді. 1975 жылы хирургия дәрігерлерін жетілдіру институтының операциялық бөлімінде таңертең операция бөлмесіне келгеніміз есімде. Операциялық үстелде 2 хирург тұр еді, Сәкен Нұғманұлы операция жасап жатты, бұл менің өмір бойы есімде қалған көрініс қазақстандық медицинадағы екі ұлы хирургтың бір операциялық үстелде мейірбикеге операция жасаған кезі болатын, – деп ҚазҰМУ онкология және радиология кафедрасының бұрынғы меңгерушісі Бахыт Қайдаров өз естеліктері туралы айтып берді.
Бахыт Қайдаров кафедраға Сәкен Нұғмановтың есімін беру туралы ұсыныс бірнеше рет, алдымен 80-ші жылдары, содан кейін 2000-шы жылдары шығарылғанын, бірақ университет басшылығы сол күндері бұл істі аяқтамағанын атап өтті.
Сәкен Нұғмановтың қызы, профессор Жәмилә Сәкенқызы Нұғманова: «Онкология кафедрасына әкемнің атын беруді мен жеке өзім байланыстырушы жіп деп бағалаймын, бұл жіп үзілмейді, ұрпақтар сабақтастығы біздің медициналық мамандығымыздың негізгі тірегі болып жалғаса берсін», – деп ризашылық сөздерін білдірді.
Енді Қазақстанның онкологиялық қызметінің негізін қалаушы және көрнекті маманның есімі тарихта мәңгі сақталады.
Jsk ақпарат